W Polsce produkcja ekologiczna jabłek nie jest jeszcze bardzo rozwinięta, świadczyć to może że nie jest to łatwa metoda produkcji. Ekologiczna uprawa jabłoni jest bardzo pożądana, w szczególności jeśli zamierzamy nasz plon przeznaczyć na cydr.
Otóż najlepsze cydry powstają gdy jabłonie są niepryskane, jeśli chodzi o sam nawóz zawierający azot, to do tego jeszcze przejdziemy później. Jakość owoców jest jednym z najważniejszych kryteriów. Można ją uzyskać także w sadach prowadzonych metodami ekologicznymi pod warunkiem, że zdobędzie się wiedzę w tym zakresie. Lista odmian cydrowych przeznaczonych do produkcji ekologicznej jest bardzo bogata. Większość odmian jest odporna na najgroźniejsze choroby jakie dotykają owoce i drzewa jabłoni. Niestety jedna z najpopularniejszych odmian jaką jest Kingston Black trzeba należycie zadbać, gdyż jest bardzo podatna na zarazę ogniową, czy też zgorzel kory. Jak pisałem w poprzednim poście Prawie doskonałe jabłko cydrowe Kingston Black, nie jest już tak idealne jeśli chodzi o zabiegi ochronne w sadzie. Czasami będzie trzeba użyć chemii stosowanej w sadach towarowych, aby uratować cały sad przed zarazą ogniową.
Lokalizacja sadów ekologicznych
Przed podjęciem decyzji o założeniu ekologicznego sadu powinno się przeanalizować przydatność miejsca, zarówno pod względem przyrodniczym, jak i ekonomicznym. Należy przeanalizować odległości od gospodarstw rolnych (sadowniczych) prowadzących intensywne uprawy rolne i stosujące duże ilości pestycydów czy nie będzie znosu substancji czynnych chemicznych środków ochrony roślin na plantacje ekologiczne.
Dobór zapylaczy dla jabłoni
Funkcję zapylaczy pełnią najczęściej odmiany uprawne. Innym rozwiązaniem jest wykorzystanie w tym celu odmian jabłoni ozdobnych („crabapple”, „crab”)np. Robert's Crab, których owoce nie mają wartości handlowej ale charakteryzują się dużą wydajnością pyłku. Kryteria wyboru zapylacza z tej grupy odmian są takie same jak u odmian towarowych. Zakłada się, że pełnia kwitnienia odmiany zapylającej powinna przypadać w czasie kwitnienia kwiatów odmiany zapylanej.
Utrzymywanie i uprawa gleby w sadzie
Glebę w sadzie ekologicznym w pierwszych dwóch latach po posadzeniu roślin najlepiej jest utrzymywać w czarnym ugorze. Wszystkie zabiegi uprawowe dostosowujemy do wymagań drzew owocowych. Wiosną i na początku lata drzewa owocowe potrzebują dużych ilości wody i soli mineralnych. Natomiast w lipcu i sierpniu duży zasób azotu w glebie jest niekorzystny, gdyż zmniejsza mrozoodporność drzew przez opóźnienie drewnienia młodych przyrostów i przygotowania drzew do spoczynku zimowego. Powszechnie stosowanym systemem uprawy roli w sadach jabłoniowych jest czarny ugór połączony z wysiewem w drugiej połowie lata roślin okrywowych. Najważniejszym zadaniem czarnego ugoru jest zabezpieczenie wiosną i na początku lata wyłącznie dla drzew owocowych zapasu wody i związków mineralnych znajdujących się w glebie. Czarny ugór utrzymujemy do kończ czerwca. Na początku lipca wysiewamy w sadzie mieszankę roślin okrywowych. Duże znaczenie ma rozkładanie wokół młodych drzewek ściółki z obornika. Zabieg ten użyźnia glebę i zabezpiecza posadzone drzewko przed utratą wody. W tym celu obornik wokół pni rozkłada się wcześnie wiosną, gdy gleba ma zapasy wody z zimowych opadów śniegu. Azot pełni bardzo ważną funkcję na wiosnę, pomaga w zawiązywaniu owoców.
Zasady żywienia roślin składnikami pokarmowymi
Nawożenie powinno nie tylko pokrywać potrzeby pokarmowe roślin, lecz także zwiększać zawartość składników mineralnych w formie zapasowej. Jest niezmiernie ważne, żeby przyswajalne składniki mineralne w glebie występowały w odpowiednich proporcjach między sobą. Od tego będzie zależało zrównoważone odżywianie roślin, a w konsekwencji ich dobry wzrost i plonowanie.
Nawożenie azotowe
Bardzo ważny dla wzrostu, rozwoju i plonowania roślin jest azot. Wpływa on na obfitość kwitnienia i wielkość owoców. Jabłoń należy do roślin o umiarkowanych wymaganiach co do ilości azotu i przy plonie 15–25 t owoców z ha pobiera 10–20 kg N oraz zużywa na przyrost korzeni i pędów około 15 kg N na 1 ha. Niedobory azotu objawiają się krótkimi przyrostami, drobnieniem owoców i liści. Do nawożenia sadów oprócz kompostu uzupełniającego można stosować dozwolony w rolnictwie ekologicznym Fertil zawierający 12,5% N. Poza wniesieniem N poprawia on również przyswajalność
P i K. Najczęściej stosuje się go w ilości 300–500 kg na ha (nie wymaga wymieszaniaz glebą).
Nawożenie potasowe
Potas jest składnikiem, który odpowiada za wielkość, wybarwienie i smak jabłek. Jego niedobór sprawia, że owoce są kwaśniejsze, ale mają bardziej intensywny rumieniec. Nadmiar potasu prowadzi do silniejszego występowania oparzeliny powierzchniowej, gorzkiej plamistości podskórnej i wewnętrznego rozpadu. Nawozy potasowe nie są w pełni wykorzystywane przy zbyt niskim odczynie gleby. Szczególnie na glebach lekkich, gdzie potas jest łatwo wymywany, powinno się stosować dawki dzielone. Pierwszą dawkę stosujemy jesienią, drugą po kwitnieniu, regulując jej wielkość ilością
zawiązanych owoców.
Nawożenie fosforem
Fosfor wpływa na wzrost korzeni oraz jędrność i zdolność przechowalniczą owoców. Nawozy fosforowe nie są w pełni wykorzystane w glebie o niskim pH. Fosfor trudno przemieszcza się w głąb gleby, dlatego nie jest łatwo zwiększyć jego ilość w rosnącym sadzie, poprzez powierzchniowe stosowanie mączek fosforytowych.
Wapń
Zapotrzebowanie drzew jabłoni na wapń jest bardzo duże, a jego niedobór powoduje pogorszenie jakości owoców oraz ich zdolności przechowalniczej. Jabłka o małej niskiej zawartości wapnia są podatne na gorzką plamistość podskórną, szklistość miąższu, pękanie, a przy tym źle się przechowują. Działanie wapnia w owocach uzależnione jest od zawartości potasu. Stosunek potasu do wapnia w jabłkach powinien wynosić 15:1 lub mniej, wtedy owoce dobrze się przechowują. Niedobory wapnia uzupełniamy dozwolonymi w rolnictwie ekologicznym dolomitami, kredą lub preparatem o nazwie PRP lub Physimax 975. Większość owoców nie gromadzi dostatecznej ilości wapnia (tzn. 5 mg na 100 g świeżego miąższu), dlatego konieczne jest niekiedy stosowanie dolistnego nawożenia drzew nawozami zawierającymi wapń, np. chlorkiem wapnia lub Herbagreen (nawozem wapniowo-krzemowym z mikroelementami).
Bor
W Polsce 70% gleb użytkowanych rolniczo ma zbyt mało boru. Niedobór tego składnika występuje najczęściej na glebach lekkich o niskiej zawartości próchnicy. Brak tego pierwiastka powoduje słabe zawiązywanie owoców, ich drobnienie, zniekształcenie, skorkowacenie, ordzawienie oraz pękanie. Bor w rolnictwie ekologicznym możemy wnosić wraz z kompostem, przygotowanym z dodatkiem mączek skalnych oraz przez stosowanie w formie oprysków preparatami zawierającymi bor, np. Bormax. Pobieraniu boru sprzyja duża zawartość przyswajalnego fosforu w glebie oraz optymalne zaopatrzenie roślin w wapń.
Nawadnianie roślin sadowniczych
Utrzymanie optymalnej wilgotności gleby przy nawadnianiu drzew owocowych zależy od przebiegu pogody, wieku drzew, ich kondycji oraz poziomu plonowania. W przypadku niedoboru wody w okresie zawiązywania paków kwiatowych i kształtowania się organów generatywnych, powstaje duża ilość bezpłodnych kwiatów i źle wykształconych owoców. Krótkotrwały stres wodny może wpływać na zwiększoną inicjację pąków kwiatowych. Najsilniejszy negatywny wpływ niedoboru wody w glebie występuje u młodych drzew po posadzeniu, u których zakłócona jest proporcja pomiędzy systemem korzeniowym a częścią nadziemną. Nawadnianie nowo założonego sadu wpływa na lepsze przyjęcie się drzewek i ich wzrost w pierwszym roku oraz na wzrost i plonowanie drzew w następnych latach uprawy. Jednorazowa dawka nawadniania powinna być tak duża, aby uzupełniała zawartość wody w strefie zalegania głównej masy korzeni. Biorąc pod uwagę fakt że instalacja nawodnieniowa jest droga i właściciel sadu ekologicznego nie koniecznie będzie mógł ją zakupić, dlatego też warto zwrócić uwagę na odpowiedni dobór podkładki, dla uprawianych odmian, aby uniknąć skutków deficytu wody w glebie.
Ochrona sadów ekologicznych przed chorobami
Ochrona drzew owocowych przed chorobami w ekologicznym systemie produkcji jest trudna ze względu na bardzo ograniczony zestaw preparatów możliwych do zastosowania. W związku z tym podstawą zdrowotności sadów ekologicznych jest profilaktyka.
W przypadku jabłoni najbardziej przydatne do sadów ekologicznych są odmiany odporne na parcha i mączniaka "parchoodporne". Stosowanie dozwolonych preparatów miedziowych i siarkowych w początkowym okresie wegetacji jabłoni, a Mydła Potasowego w miesiącach letnich pozwala u tych odmian uzyskać dobrą zdrowotność i jakość owoców. Podstawą sukcesu w ochronie drzew przed szkodnikami w sadach jest prowadzenie monitoringu.
Szkodniki uszkadzające kwiaty
Kwieciak jabłkowiec (Anthonomus pomorum L.)
Jest bardzo groźnym szkodnikiem ekologicznych sadów jabłoniowych. Może uszkadzać także kwiaty gruszy i pigwy. Dorosłe chrząszcze zimują pod korą drzew. Wczesną wiosną, podczas nabrzmiewania pąków, samice składają 1 jajo do wnętrza pąka. Dorastające larwy wyjadają ich wnętrze, uszkadzając części generatywne pąka, a podcięte płatki zasychają tworząc charakterystyczne schronienie. Największe szkody kwieciak wywołuje podczas słabego kwitnienia drzew. W sadownictwie ekologicznym w chwili obecnej brak jest środków dozwolonych do zwalczania kwieciaka. Jego liczebność możemy ograniczać zakładając na pnie drzew opaski chwytne, które mogą być wykonane z tektury falistej. Najbardziej optymalnym terminem ich zakładania jest początek czerwca. Pod koniec lipca opaski należy ostrożnie zdejmować z pni drzew i bezwzględnie niszczyć, najlepiej poprzez spalenie.
Szkodniki uszkadzające liście i pędy
Mszyce (Aphidoidea)
Skutkiem żerowania tych szkodników jest deformacja i zahamowanie wzrostu pędów. W przypadku mszycy jabłoniowo-babkowej dodatkowo pojawiają się zniekształcenia i skarlenie owoców. Niektóre gatunki mszyc, jak np. mszyca śliwowo-trzcinowa, są też wektorami wirusów (ospowatość śliwy – szarka). Wszystkie gatunki mszyc występujące w sadach zwalczane są w podobny sposób. W sadownictwie ekologicznym, w chwili obecnej, mamy ograniczone metody zwalczania mszyc. Do zabiegów ochronnych możemy wykorzystać jedynie roztwór wodny (2%) mydła ogrodniczego potasowego. Dodatkowo ciecz roboczą możemy wzbogacić gotowym wyciągiem z czosnku (2%) lub wyciągiem z suszonego czosnku przygotowanym we własnym zakresie. Producent mydła ogrodniczego zaleca także dodawanie alkoholu etylowego do cieczy roboczej w ilości 2%.
Owocówki
owocówka jabłkóweczka (Laspeyresia pomonella)
Gąsienice żerują wewnątrz owoców powodując nieprzydatność ich do spożycia.W latach nasilonego występowania i przy braku zabiegów ochronnych, powodują duże straty w plonie. Monitoring występowania prowadzi się przy pomocy pułapek feromonowych. Do zwalczania owocówki jabłkóweczki zarejestrowane są następujące preparaty wirusowe: Madex SC, Carpovirusine Super S.C., Ecodian-CPVP, Isomate CTT.
